Madde kullanımı ve bağımlılığı günümüzün en önemli sorunlarından biri. Ailelerin çocuklarının madde bağımlısı olduğunu bazı belirtilerle anlayabileceğini belirten uzmanlar, değişen rutinlere dikkat edilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Çocuğu suçlayıcı yaklaşımdan uzak durulması gerektiğini vurgulayan uzmanlar, “Amacın çocuğu yakalamak değil ona destek olmak olduğunu unutmamak gerekir.” uyarısında bulundu. Ailelerin soğukkanlı olması gerektiğini vurgulayan uzmanlar, bir uzman desteği alınmasını ve çocuğun ilgi duyduğu alanlarda desteklenmesi gerektiğine dikkat çekiyor.
Çocuktaki davranış değişikliklerinin iyi gözlenmesi gerekir. Çocuğunuz her zamankine göre sizinle daha az zaman geçirmeye başladıysa veya evde zamanının çoğunu odasında yalnız geçiriyorsa, her zamankine göre daha sık ev dışında zaman geçirmeye başladıysa, eve geç geliyor ve nerede olduğunu size haber vermiyorsa, duş alma, temiz kıyafetler giyinme gibi kişisel hijyenine verdiği önem azalmışsa, sorumluluklarını aksatmaya başladıysa, var olan arkadaş grubunu değiştirmişse ve tanımadığımız kişilerin isimlerini kendisinden daha fazla duymaya başlamışsanız, her zaman gittiği yerlerden farklı yerlere gidiyor veya farklı ortamlarda zaman geçirmeye başlamışsa, her zamankine göre daha fazla para harcıyor ve size harcamalarının sebebini net açıklayamıyorsa, alkol ya da maddeyle ilgili olumlu düşüncelere sahip olmaya başladıysa, her zamankinden daha gerginse ve kolay sinirleniyorsa, açıklanamayan sık duygu değişimleri yaşıyorsa yani kimi zaman neşeli, sakinken kimi zaman öfkeli, saldırgan davranışlarda bulunuyorsa ya da belirtilerden birkaçının olması durumunda çocuğunuzun kullanımından şüphelenebilirsiniz.
Onu suçlamak tehlikeli sonuçlar doğurabilir
Şüphelenmek için gerekli olan bu belirtilerin ergenlik dönemi gibi başka durumların da belirtisi olabileceğini unutmamak gerekir. Bu sebeple somut kanıtlarınız olmadan çocuğunuzun madde kullandığına dair suçlamak aranızdaki ilişkinin bozulmasına sebep olacağı gibi tehlikeli sonuçlar da doğurabilir. Amacımızın onu yakalamak değil ona destek olmak olduğunu unutmamak gerekir.
Kullandığı anlaşıldığında ne yapılmalı?
Çocuğun madde kullanmaya başladığının anlaşılmasının pek çok aile için travmatik bir bilgi olabilir. Öncelikle ilk adımın, ailelerin yaşadıkları duyguyla baş etmeleri olduğunun altını çizen Bhais, “Aileler çocuklarının kullanımlarını öğrendiklerinde, ‘bunu bize nasıl yapar’, ‘biz nerede hata yaptık’, ‘mutlaka bir yanlışlık olmalı, o bunu yapacak biri değil’, ‘ya biri duyarsa herkese rezil oluruz’ diye düşünebilirler. Bu düşünceler ailelerin öfke, suçluluk, kaygı, utanç gibi yoğun ve zor duygular yaşamasına sebep olabilir. Bu duygular son derece doğaldır ve duyguların yaşanması kontrol edilemez. Ancak bağımlılık sürecinde ailelerin yaşadıkları bu yoğun duyguların yakınlarına karşı davranışlarını etkilemesi, tedavide çoğu zaman bozucu etki yaratmaktadır. Bu sebeple ailelerin öncelikle bu duygularını davranışlarına yansıtmadan, soğukkanlı davranmaları gerekir. Ardından önerim, çocuğunuzla konuşmadan önce durum hakkında detaylı bilgi toplayın. Yani çocuğunuz hangi maddeyi, nasıl kullanıyor, bu maddenin etkisi nedir, ne kadar zamandır, kimlerle ve nerede kullanıyor, siz bu bilgiyi nasıl edindiniz gibi soruların cevaplarını hazırlamaları önemlidir.
Madde kullanımının altındaki sorun saptanmalıdır
Onu yargılamak, eleştirmek, korkutmak, ona suçluluk duygusu yaşatmak çözüme ulaştırmayacağı için bunlardan uzak durmalarında fayda vardır. Ancak onu anlamak bu davranışı kabullenmek demek de değildir. Kullanımı onaylamadığınız açık ve net bir şekilde ifade edilmeli. İsterse bu konuda ona destek verebileceğinizi belirtebilirsiniz. Özellikle bir ergenin madde kullanımı, mutlaka destek gerektiren bir durumdur. Genellikle madde kullanımının altında yatan sorunların saptanması ve giderilmesi için profesyonel bir destek alınmalıdır. Ailelerin madde kullanımı olan çocuklarına yaklaşımı, önemli bir noktadaki destek sistemidir.
Farklı alanlarda gelişimine destek olunmalı
Çocuğunuzun tekrar kullanıma ihtiyaç duymaması için onun farklı alanlarda da kendini geliştirmesine yardımcı olun. Spor, sanat, hobiler, aile bağları, arkadaşlık ilişkileri, okul gibi alanlarla bağlarını güçlendirmesini destekleyin. Maddeyi odak noktanızdan çıkarın ve çocuğunuzu yeni keyif alanlarına yönlendirin.
Uzman desteği mutlaka alınmalı
Bağımlılığın irade işi ya da kişilik özelliği değil de bir beyin hastalığı olması sebebiyle ne yazık ki kişinin kendi iradesiyle bırakma girişiminin çoğu zaman başarısızlıkla sonuçlanır. Bazen kişi kendi kendine bırakmanın daha değerli olduğunu düşünür ve destek almaktan kaçınarak kendisini zorlu bir sürecin içine sokar. Çoğu zaman da tek başına yaptığı bu bırakma girişiminde gereksiz yere fazla efor sarf ederek yorulur ve vazgeçer. Bu sebeple kişinin, bırakmaya dair çok küçük düşüncesi bile olsa bir uzmanla görüşmesi atacağı adımları daha iyi planlamasına ve daha az efor sarf etmesine yardımcı olacaktır. Bunun yanında eğer kişi kendi kendine denemesine rağmen kullanımını kontrol etmekte zorlanıyorsa, kullandığı alkol ya da maddeyi azaltmakta ya da bırakmakta başarısız oluyorsa ve kullanım sağlığına, aile/okul/iş/sosyal hayatına zarar vermeye başlamışsa profesyonel bir destek almanın zamanı gelmiş demektir.
Bağımlılık tedavisi iki aşamalıdır: Bırakmak ve sürdürmek
Bırakma aşaması için iki tür tedaviden bahsedebiliriz. Bunlardan biri ayaktan tedavi diğeri de yatarak tedavidir. Ayaktan tedavi, bir doktor ve/veya psikolog ile poliklinikte düzenli görüşmelerle yapılan tedavidir. Kişi bu görüşmelerde azaltma ya da bırakma üzerine çabalar. Eğer kişi denemelerine rağmen kişi kullanımı bırakmakta ya da azaltmakta başarısız oluyorsa, kullanımı kendine ya da çevresine zarar veriyorsa, sağlığı, aile, iş, okul, sosyal hayatı kullanımdan dolayı olumsuz etkileniyorsa doktorunun da önerisiyle yatarak tedavi düşünülebilir. Bu tür tedaviyle bir yandan kişinin detoks yöntemiyle kullandığı maddenin vücuttan atılması ve kullanmamaya bağlı yoksunluk belirtilerini daha az yaşaması sağlanırken bir yandan da maddeden uzak kalarak doktor ve psikolog eşliğinde bırakma üzerine daha başarılı planlar yapması üzerine çalışılır. Çoğu zaman maddeden uzak kaldıkça bırakma kararı vermek daha kolay olur. İkinci adım olan sürdürüm aşamasında ise bıraktıktan sonra kişiyi tekrar kullanıma götürebilecek risk faktörlerinin saptanması ve uygun yöntemlerin belirlenmesi, kullanımın altındaki ihtiyacın farklı yollarla karşılanması üzerine çalışılır.
